Μια βόλτα στον άγνωστο κόσμο που κρύβεται κάτω από τα πόδια των Αθηναίων θα γίνει πραγματικότητα για πρώτη φορά σε λίγες ημέρες. Ενας πρωτότυπος περίπατος στη σιωπηλή, υπόγεια Αθήνα, που θα αποκαλυφθεί για πρώτη φορά οργανωμένα στα μάτια του κοινού. Το Σάββατο 9 Ιουνίου, επί 11 ώρες οι συμμετέχοντες θα περιηγηθούν στη διαδρομή Κολωνάκι, Πανεπιστήμιο, Σύνταγμα, Ζάππειο, Μετς και υπό την καθοδήγηση έμπειρων ειδικών που ασχολούνται χρόνια με την υπόγεια εξερεύνηση της πόλης θα κατεβούν σε μυστικές κρύπτες, θα περπατήσουν σε στοές μήκους αρκετών χιλιομέτρων - σε ορισμένες από τις οποίες ρέουν υπόγεια νερά -, θα ανοίξουν καταπακτές, θα μπουν σε καταφύγια και κατακόμβες, σε ρωμαϊκά λουτρά, σε μυστικές διόδους που σκάφτηκαν πριν από αιώνες στα έγκατα της πόλης.
Η ξεχωριστή αυτή ξενάγηση, που αντίστοιχή της δεν έχει επαναληφθεί ποτέ στο παρελθόν, θα ρίξει φως σε μια σειρά ερωτημάτων που απασχολούν πολλούς και που ενίοτε κινούνται στα όρια του αστικού μύθου: Υπάρχει στ' αλήθεια η υπόγεια στοά διαφυγής που ξεκινά από το κτίριο της Βουλής και διασχίζει τον Εθνικό Κήπο; Επικοινωνούν μεταξύ τους σε ενιαίο δίκτυο όλες οι στοές της Αθήνας; Και πόσο εφικτό είναι να διανύσουμε χιλιόμετρα κάτω από την πόλη;
Οι διοργανωτές του περιπάτου, το Terra Incognita Travel, απαντούν ότι «είναι εφικτό», αρκεί να γνωρίζει κάποιος τα σημεία που καταλήγουν στις εισόδους των πραγματικών στοών. «Οι σκάλες που ξεκινούν κάτω από ένα μεταλλικό καπάκι στην άκρη του δρόμου ή και στα παρτέρια κάποιου πεζοδρομίου, μπορεί να μας οδηγήσουν σε μια ξεχασμένη υπόγεια γωνιά της πόλης, αλλά αυτό μην το επιχειρήσετε ποτέ μόνοι!» λένε. «Τις περισσότερες φορές οι αστικοί θρύλοι υπερβάλλουν ως προς το μήκος, αλλά η υπόγεια Αθήνα υπάρχει. Τα σημεία ενδιαφέροντος βρίσκονται είτε σε αληθινές στοές μήκους πολλών χιλιομέτρων είτε σε τοπικού χαρακτήρα χώρους με σήραγγες και θαλάμους, όπως είναι τα καταφύγια ή οι κατακόμβες. Η από αιώνες παρουσία υπόγειων διόδων διαφόρων χρήσεων κάτω από την πόλη δεν αποδεικνύει βέβαια ότι όλα συνδέονται μεταξύ τους».
Κατά τη διάρκεια του περιπάτου οι συμμετέχοντες θα περιηγηθούν τέσσερις υπόγειους προορισμούς και δύο επίγειες τοποθεσίες οι οποίες σχετίζονται με υπόγειες στοές του κέντρου της Αθήνας, ενώ θα ακούσουν πλούσιες πληροφορίες για τα σημεία που θα προσεγγίσουν.
Παρότι οι εμπνευστές του περιπάτου δεν θέλουν να αποκαλύψουν λεπτομέρειες για τα σημεία που θα προσεγγίσουν, δίνουν ένα σαφές περίγραμμα.
«Στο υπόγειo μιας εκκλησίας που οικοδομήθηκε πάνω σε ένα από τα δεκάδες ιερά της αρχαίας πόλης μπορεί να κρύβονται αιώνες Ιστορίας, αλλά και χρόνια ιστοριών παραπληροφόρησης. Ανοίγουμε με δέος την καταπακτή και κατεβαίνουμε τα πέτρινα σκαλοπάτια. Μέσα στην κατακόμβη βρίσκουμε τούνελ από αρχαία υδραγωγεία, ρωμαϊκά λουτρά και κρύπτες οστεοφυλακίων, αλλά η διαδρομή σήμερα σταματά στο στόμιο ενός πηγαδιού...» λένε.
Και συνεχίζουν: «Ο λόφος που βρίσκεται μια ανάσα από το πιο κεντρικό σημείο της πόλης έχει συνδεθεί επανειλημμένως με θρύλους και διηγήσεις για υπόγειες στοές που ξεκινούν από τις εισόδους του και καταλήγουν σε μυστικές τοποθεσίες του Λεκανοπεδίου. Οι μυστικοί χώροι καταφυγής που σχετίζονται με τα γεγονότα που εκτυλίχθηκαν κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο αποτελούν ζωντανά απομεινάρια της περιόδου αυτής. Καταφύγια κρυμμένα από την κοινή θέα, κατασκευασμένα σε βάθος ικανό να προστατεύσει τον πληθυσμό από τους βομβαρδισμούς των μαχητικών αεροπλάνων, υπάρχουν στους λόφους αλλά και σε πολλά από τα παλιά κτίρια της πόλης. Ωστόσο, η πιο παράξενη γοητεία βρίσκεται στα απρόσιτα δίκτυα υπόγειων στοών παλαιών ρεμάτων που χάθηκαν, αφήνοντας από πολύ νωρίς την Αθήνα χωρίς τρεχούμενα νερά. Ελάχιστα σημεία τους είναι πλέον φανερά μέσα στην πόλη, διατηρημένα ακόμη και κάτω από τον πιο κεντρικό δρόμο, ενώ από πάνω ακούγονται τα αυτοκίνητα να περνούν. Είναι μια ξεχασμένη όαση μέσα στο πολυσύχναστο κέντρο της πόλης, από όπου ο θρύλος θέλει να ξεκινούν οι υπόγειες στοές προς τη θάλασσα...».
Το ραντεβού για την εκκίνηση έχει δοθεί στις 9 το πρωί στην έξοδο Κοραή του σταθμού μετρό Πανεπιστήμιο και όσοι δώσουν το «παρών» θα πρέπει να είναι εξοπλισμένοι με φακό, αθλητικά παπούτσια, πρόχειρα και άνετα ρούχα, νερό και κάποιο σνακ.
Προκειμένου να λάβει κάποιος μέρος στον περίπατο θα πρέπει να είναι ενήλικος και να το δηλώσει εκ των προτέρων στο Terra Incognita Travel (terraincognitatravel.gr).
Το ενδιαφέρον είναι ήδη τόσο αυξημένο ώστε οι διοργανωτές αποφάσισαν να πραγματοποιήσουν και δεύτερη ξενάγηση, στις 7 Ιουλίου, ώστε να καλυφθούν όλα τα αιτήματα για συμμετοχή.
Δεν είναι μόνο η γοητεία που ασκούν στους περισσότερους ο χαμηλός φωτισμός, η πολυετής υγρασία και η εξερεύνηση του αγνώστου ούτε μόνο οι θρύλοι που συνοδεύουν την υπόγεια Αθήνα, αλλά και οι αληθινές ιστορίες που συνδέθηκαν με τις υπόγειες διαδρομές κάτω από την πόλη. Μία από αυτές, η μεγάλη «επιχείρηση των υπονόμων της Αθήνας», τον Δεκέμβριο του 1944, όταν μαχητές του ΕΛΑΣ που πολεμούσαν τους Βρετανούς στην Αθήνα μελέτησαν το δίκτυο των υπονόμων της πρωτεύουσας και το χρησιμοποίησαν για να τοποθετήσουν έναν τόνο εκρηκτικών κάτω από το ξενοδοχείο Μεγάλη Βρεταννία, όπου βρισκόταν η έδρα της κυβέρνησης Παπανδρέου και των Αγγλων, με σκοπό να το ανατινάξουν. Το ενδιαφέρον για τα μυστικά υπόγεια των πόλεων δεν είναι, άλλωστε, ελληνικό φαινόμενο. Πολύς λόγος έχει γίνει για τις περίφημες μυστικές στοές στο μετρό της Μόσχας, ενώ σε αρκετές χώρες οργανώνονται τουριστικές ξεναγήσεις κάτω από το έδαφος: στο Βερολίνο, στο Παρίσι, στο Εδιμβούργο, στη Βουδαπέστη, στη Ρώμη και αλλού.
Μυστικές στοές άγνωστες στο ευρύ κοινό
Πολλά από τα μυστικά της υπόγειας Αθήνας θα ήταν άγνωστα στο ευρύ κοινό αν δεν υπήρχαν άνθρωποι με πολύ μεράκι, που αφιέρωσαν χρόνια από την ζωή τους διαβάζοντας και εξερευνώντας για να διαλευκάνουν τους παλιούς αστικούς θρύλους γύρω από τις υπόγειες στοές της πόλης. Σημαντικό ρόλο σε αυτό έχει διαδραματίσει ο πολιτικός μηχανικός και σπηλαιολόγος Παναγιώτης Δευτεραίος και η ομάδα του Αστική Σπηλαιολογία (urbanspeleology.blogspot.gr) που δραστηριοποιείται περίπου 10 χρόνια στην εξερεύνηση της υπόγειας Αθήνας. Με την συμβολή τους «ΤΑ ΝΕΑ» παρουσιάζουν σήμερα μερικούς από τους υπόγειους θησαυρούς της πρωτεύουσας.
Αδριάνειο Υδραγωγείο. Κατασκευάστηκε τον 1ο αιώνα μ.Χ., έχει μήκος 25 χιλιομέτρων και ξεκινά από τους πρόποδες της Πάρνηθας. Το Αδριάνειο Υδραγωγείο, το οποίο τροφοδοτούσε με νερό τη συνοικία της Αθήνας μέχρι και την Τουρκοκρατία, εξακολουθεί να ασκεί γοητεία. Σύμφωνα με εν εξελίξει έρευνες που πραγματοποιούνται από το ΕΜΠ και την ΕΥΔΑΠ, στις αρχαίες του σήραγγες τρέχει ακόμη νερό.
Υπόγεια Ρωσικής Εκκλησίας. Οταν το 1850 ο Αντωνίνος Καπούστιν, ο ρώσος εφημέριος της βυζαντινής εκκλησίας του Σωτήρα Νικοδήμου, γνωστής ως Ρωσικής Εκκλησίας στην οδό Φιλελλήνων, παρατήρησε υγρασία στο ναό, «εντελώς ασυμβίβαστη με την υψηλή πετρώδη θέση του», έδωσε εντολή να γίνουν ανασκαφές. Ηταν περίεργος να δει τι συμβαίνει. Τελικά, με αυτόν τον τρόπο ήρθε στο φως ένας υπόγειος αρχαιολογικός θησαυρός. Δύο μέτρα κάτω από τη γη βρέθηκε ένα αρχαίο ψηφιδωτό δάπεδο ενώ αποκαλύφθηκαν επίσης αίθουσες και στοές, οστά, απομεινάρια ενός αρχαίου υδραγωγείου, εντυπωσιακά ευρήματα που μπορεί κάποιος να δει και σήμερα αν ανοίξει την καταπακτή που βρίσκεται στο εσωτερικό του ναού και κατεβεί τα πέτρινα σκαλοπάτια. Οι αποκαλύψεις δεν σταμάτησαν εκεί. Μέσα από συμπτώσεις και τυφλές αναζητήσεις, σε ακόμη χαμηλότερο επίπεδο ανακαλύφθηκε ο χώρος του υπόκαυστου ρωμαϊκών λουτρών που πιθανολογείται ότι κατασκευάστηκαν τον 2ο αιώνα μ.Χ. και τροφοδοτούνταν από το Αδριάνειο Υδραγωγείο. Οι θάλαμοί του κατά τη βυζαντινή εποχή χρησιμοποιήθηκαν ως οστεοφυλάκια και αργότερα ως δεξαμενή.
Καταφύγιο Αρδηττού. Μια μακρά και ενδιαφέρουσα ιστορία κρύβει το καταφύγιο στο λόφο του Αρδηττού που μετρά περισσότερα από 70 χρόνια ζωής. Την δεκαετία του '30 και ενώ η Ευρώπη μυρίζει μπαρούτι ο δικτάτορας Μεταξάς δίνει εντολή να κατασκευαστούν αντιαεροπορικά καταφύγια σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους. Τότε φτιάχνονται και τα πρώτα καταφύγια σε αρκετές αθηναϊκές πολυκατοικίες. Στον Αρδηττό σκάβονται στοές για να χρησιμοποιηθούν από τον Ελληνικό Στρατό ως αποθήκες πυρομαχικών και ως καταφύγιο. Εκεί θα μεταφερθούν μερικά χρόνια αργότερα, μετά την γερμανική εισβολή στην Ελλάδα, και κάποια από τα εκθέματα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών προκειμένου να γλιτώσουν από τους κατακτητές. Κατά την διάρκεια της Κατοχής τα ναζιστικά στρατεύματα χρησιμοποιούν τις στοές ως αποθήκες πολεμικού υλικού και λίγο πριν την απελευθέρωση τις ανατινάζουν για να μην αφήσουν πυρομαχικά στον 6ο Λόχο του ΕΛΑΣ που τους πολεμούσε ηρωικά και τελικά του ανάγκασε να υποχωρήσουν. Το 1947 οι υπόγειοι χώροι του Αρδηττού ανακατασκευάζονται και μετατρέπονται σε βασιλικό καταφύγιο το οποίο εγκαταλείφθηκε στις αρχές της δεκαετίας του '50.
Υπόγεια κρατητήρια Εθνικού Κήπου. Πολύ κοντά στο Μέγαρο Μάξιμου, κρυμμένη σε μια γωνιά του Εθνικού Κήπου είναι η είσοδος ενός υπόγειου χώρου που οι περισσότεροι αγνοούν. Πιθανολογείται ότι χτίστηκε το 1830 και ότι χρησιμοποιήθηκε ως κρατητήρια αμέσως μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους, όταν το νεοσύστατο ελληνικό κράτος έκανε τα πρώτα του βήματα. Σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες, ο σωφρονιστικός χώρος, στον οποίο διασώζονται μικρά παράθυρα και σιδερένιες πόρτες, χρησιμοποιήθηκε ως στάβλος του Οθωνα ενώ έναν αιώνα μετά την κατασκευή του, το 1930, φέρεται να φιλοξένησε ειδικές ασκήσεις των Σωμάτων Ασφαλείας. Στη συνέχεια εικάζεται ότι μετατράπηκε σε αντιαεροπορικό καταφύγιο. Κατά καιρούς έχει διατυπωθεί η άποψη ότι η εγκατάσταση συνδέεται με στοά διαφυγής κάτω από το κτίριο της Βουλής, τα Παλαιά Ανάκτορα. Ανθρωποι που έχουν ασχοληθεί επισταμένα με το θέμα, παρότι δεν επιβεβαιώνουν την διασύνδεση των χώρων, δεν αποκλείουν την ύπαρξη της στοάς, κάνοντας λόγο για σχετικά σχεδιαγράμματα. Για την υπόγεια στοά κάτω από τον Εθνικό Κήπο έχουν διατυπωθεί πολλές θεωρίες, όμως η αλήθεια δεν θα μπορούσε να είναι γνωστή καθώς το σημείο είναι υψίστης ασφαλείας.