Βιβλία για να διαβάζω

H διαρκή αντίθεση του Μικρού Πρίγκιπα με τα ενήλικα αφηγηματικά πρόσωπα,  του πιλότου, ο οποίος ανακτά σταδιακά την παιδικότητα ως συνειδητή πλέον επιλογή, τα ενήλικα πρόσωπα του έργου είναι οι κάτοικοι των έξι πλανη­τών που ο Μικρός Πρίγκιπας επισκέφτηκε πριν από τη γη. Ο βασιλιάς, ο ματαιόδοξος, ο μεθύστακας, ο επιχειρηματίας, ο γεωγράφος ενσαρκώνουν το πάθος για δύναμη, δόξα, χρήμα, εξουσία ή αντίθετα, την παραίτηση από τον αγώνα της ζωής και την αδυναμία προσαρμογής στις εξελίξεις. Με τον παραλογισμό, την αντιφατικότητα, την αφέλεια που εμφανίζουν στο κείμενο, αγγίζουν τη γελοιότητα. Άλλωστε και τα σκίτσα τους θα τα χαρακτηρίζαμε καρικατούρες. Όσο περισσότερο όμως τα πρόσωπα αυτά μας διασκεδάζουν  τόσο εντονότερα υποβάλλονται τα αδιέξοδα, η τραγικότητα, η μοναξιά τους. Το πορτραίτο του Μικρού Πρίγκιπα συνθέτουν αντίθετα η φαντασία, η ευαισθησία, η αισιοδοξία και η διάθεση για απόλαυση. Το πρώτο στοιχείο μεταξύ άλλων διαφαίνεται όταν κατανοεί τις παιδικές ζωγραφιές. Το δεύτερο το διακρίνουμε στις σχέσεις του αφενός με ο Λουλούδι, για το οποίο οδηγείται στην αυτοθυσία, και αφετέρου με τον πιλότο, που νοιάζεται να μην τον πληγώσει ο αποχωρισμό τους. Η αισιοδοξία προκύπτει κυρίως από την πεποίθηση του ότι θα βρουν πηγάδι στην έρημο, τη στιγμή που ο σύντροφος του έχει σχεδόν καταβληθεί από τη δίψα. Τέλος, από την προτίμηση του στα ηλιοβασιλέματα και την άρνησή του ν' αποδεχθεί τον ανούσιο και ανιαρό τρόπο ζωής των κατοίκων των άλλων πλανητών, διαπιστώνουμε τη ικανότητα του ν' απολαμβάνει τις καθημερινές ομορφιές που συνήθως περνούν απαραίτητες. Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά του Μικρού Πρίγκιπα θα μπορούσαν να αποτελέσουν τα σημεία επαφής του με τα  παιδιά-αναγνώστες. Ωστόσο, το τόσο καταξιωμένο παγκοσμίως έργο του Εξυπερύ με τις αλληγορίες του κατορθώνει εξίσου να φορτίζει συγκινησιακά το ώριμο αναγνωστικά κοινό, να το οδηγεί σε υπαρξιακούς προβληματισμούς και να συμβάλλει στη διαμόρφωση στάσεων ζωής .Επιχειρώντας να προσδιορίσω την ταυτότητα του Μικρού Πρίγκιπα, απεικόνιση της παιδικότητας του πιλότου, ο οποίος εμφανίζεται ως αυτοδιηγητικός αφηγητής στο κείμενο του Γάλλου συγγραφέα Εξυπερύ. Ο πιλότος ανακαλύπτει το Μικρό Πρίγκιπα ή αλλιώς την παιδικότητα του, που δεν είναι τίποτα περισσότερο ή λιγότερο απ' τον πραγματικό εαυτό του, όταν αναγκάζεται να παραμείνει μόνος για κάποιο διάστημα στη Σαχάρα, αντιμετωπίζοντας μάλιστα σοβαρό κίνδυνο επιβίωσης. Την πρωταρχική σημασία της παιδικότητας ο Εξυπερύ την εκφράζει και με τη φράση του «Κατάγομαι από την παιδική μου ηλικία». Όσο για τον αναγνώστη, μέσα από τη διαδικασία της ταύτισης με το αφηγηματικό πρόσωπο του πιλότου, βιώνει τη παιδικότητα, ανεξάρτητα από τη φυσική του ηλικία. Με άλλα λόγια, το έργο του Εξυπερύ λειτουργεί για όποιον το διαβάζει όπως η έρημος για τον πιλότο, οδηγεί στην αυτογνωσία.

Οι πανανθρώπινες αξίες της αγάπης και της καλο­σύνης που αναδεικνύονται πάντα στα παραμύθια μέσα από τη συστηματική επιβράβευση των κυρίων ηρώων, είναι οι ίδιες που υποβάλλονται στο έργο του ιταλού παιδαγωγού και συγγραφέα Τζιάννι Ροντάρι,  «Ο πλανήτης των χριστουγεννιάτικων δέντρων», με τη χρή­ση σύγχρονων συμβόλων και αφηγηματικών τρόπων. Ο ρόλος του «μαγικού» παραμένει πρωταρχικός, ωστό­σο αυτό δεν συνδέεται με μεταφυσικές, ανεξέλεγκτες δυνάμεις, αλλά συνιστά αποτέλεσμα της τεχνολογικής εξέλιξης. Η ευτυχία των ηρώων δεν εξαρτάται εδώ από εξωτερικούς παράγοντες παρά μόνο από τις δικές τους ικανότητες, οι οποίες καλλιεργούνται μέσα από εκπαι­δευτικές διαδικασίες. Το αίσιο τέλος του αφηγήματος συνίσταται στην απόφαση του κύριου ήρωα να αγωνι­στεί για την ειρήνη και την ευημερία της ανθρωπότη­τας και στην αισιοδοξία του ότι αυτός ο αγώνας θα εί­ναι αποτελεσματικός.  Ήρωας του βιβλίου είναι ένα παιδί που ζει στη Ρώμη, το οποίο, όταν ανεβαίνει στο ξύλινο άλογο που του χάρισαν για τα γενέθλια του, ταξιδεύει σ' έναν μακρινό πλανήτη, όπου φυτρώνουν χριστουγεννιάτικα δέντρα. Εκεί γνωρίζει έναν τρόπο ζωής εντελώς δια­φορετικό από αυτόν που συνηθίζεται στη Γη. Οι κάτοικοι του πλανήτη των χριστουγεννιάτικων δέντρων κυκλο­φορούν στους δρόμους με πιζάμες και παντούφλες και χρησιμοποιούν κυλιόμενα πεζοδρόμια για να φτάνουν συντομότερα στον προορισμό τους. Όταν είναι εκνευ­ρισμένοι, επισκέπτονται το παζάρι Σπαζόλα και εκτονώνονται καταστρέφοντας τα αντικείμενα που υπάρ­χουν εκεί, χωρίς να έχουν καμία οικονομική επιβάρυν­ση. Τους δίνεται επίσης η δυνατότητα να γράφουν συν­θήματα στους τοίχους, να φτιάχνουν αγάλματα από χιό­νι, για ανθρώπους που θαυμάζουν ή αγαπούν, ή να καταστρέφουν οποιοδήποτε άγαλμα επιθυμούν, πριν αυτό λιώσει. Οι οικιακές δουλειές γίνονται από ανθρωπόμορφα ρομπότ, τα οποία εξυπηρετούν επίσης τους κατοίκους στα εμπορικά καταστήματα και στα εστια­τόρια. Σκουπίδια εκεί δεν υπάρχουν διότι όλα τα υλικά είναι φαγώσιμα. Άλλη συνέπεια της τεχνολογικής εξέλιξης είναι η ταυτόχρονη συνύπαρξη των τεσσάρων εποχών του χρόνου σε αυτόν τον πλανήτη. Εκείνο όμως που προκαλεί περισσότερο απο­ρία, σύγχυση, ακόμη και πανικό στον ήρωα είναι η ιδέα ότι μπορεί να αποκτήσει εκεί καθετί που επιθυμεί, χωρίς να το πληρώσει. Για το λόγο αυτό μάλιστα οι βι­τρίνες των καταστημάτων δεν έχουν τζάμια. Παρόλο όμως που οι συνθήκες είναι τόσο ευνοϊκές για αγορές, οι μόνιμοι κάτοικοι σπάνια επισκέπτονται τα εμπορι­κά και ψωνίζουν ελάχιστα πράγματα.

Τα συναισθήματα του ήρωα -που η παρουσίαση τους καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος του κειμένου-, συμ­μερίζεται προφανέστατα και ο αναγνώστης, καθώς αυτά πηγάζουν από νοοτροπίες που επικρατούν στη γη (υπερκαταναλωτισμός). Η εστίαση της αφήγησης στον εσωτερικό κόσμο του Μάρκο δεν συνιστά τη μο­ναδική αιτία της ταύτισης μας μαζί του. Άλλος αφηγη­ματικός παράγοντας που συντελεί στην ταύτιση είναι η κοινή οπτική του αναγνώστη με αυτή του συγκεκριμέ­νου ήρωα σε όλα τα κρίσιμα σημεία του έργου, όπως για παράδειγμα, όταν ο ήρωας ακολουθεί κρυφά το συνομήλικο του Μάρκους και φτάνει στο κυβερνητικό κτήριο, όπου ανακαλύπτει τα σχέδια των κατοίκων του πλανήτη των χριστουγεννιάτικων δέντρων για τον ίδιο και για τους άλλους γήινους που οδηγήθηκαν εκεί. Όσο για την στάση μας απέναντι στους κατοίκους αυτού του πλανήτη, διαμορφώνεται επίσης θετικά, ως αποτέλεσμα της φιλόξενης διάθεσης τους προς το Μάρ­κο και των προσπαθειών τους να αναπτύξουν φιλικές σχέσεις με τον πληθυσμό του δικού μας πλανήτη, τις οποίες ο ήρωας ανεπιφύλακτα επιβραβεύει.

Εκείνο που εντυπωσιάζει εξαιρετικά τον αναγνώ­στη στο συγκεκριμένο έργο και εξασφαλίζει την εμπλο­κή του στα αφηγηματικά δρώμενα είναι το στοιχείο του απροσδόκητου, της έκπληξης, της ανατροπής. Ενώ, για παράδειγμα, ήρωες και αναγνώστες νιώσαμε περήφανοι για την υπεροχή του πνεύματος των γήινων, όταν οι κάτοικοι του άλλου πλανήτη τίμησαν το Μάρκο για την εφεύρεση του αστροκόκκαλου, προκειμένου να στα­ματήσουν οι επιθέσεις των αστρόσκυλων, αποκαλύφθη­κε ξαφνικά ότι οι επιθέσεις αυτές ήταν σκηνοθετημέ­νες από τους ίδιους. Στόχος τους ήταν να διερευνήσουναν οι κάτοικοι της γης θα πρότειναν να θανατωθούν τα αστρόσκυλα, ή αν θα προτιμούσαν μία αναίμακτη λύση. Στη δεύτερη περίπτωση οι κάτοικοι του πλανήτη των χριστουγεννιάτικων δέντρων θεωρούσαν πως αυξάνουν οι πιθανότητες να απαρνηθούν οι γήινοι τη φιλοπόλε­μη διάθεση που τους χαρακτηρίζει και να συνυπάρξουν ειρηνικά μαζί τους.

Ενώ η αφήγηση πλησιάζει στο τέλος της, σχηματί­ζουμε την εντύπωση ότι όλα όσα περιγράφονται, συνέ­βησαν στο όνειρο που είδε ο Μάρκο τη νύχτα των γε­νεθλίων του. Η εντύπωση μας όμως αυτή κλονίζεται, καθώς παρατίθενται αποδεικτικά στοιχεία της ύπαρ­ξης αυτού του μυστηριώδη πλανήτη. Εκείνο αντίθετα που παραμένει ακλόνητο είναι η πεποίθηση που μοι­ραζόμαστε με τον ήρωα ότι η Γη μπορεί να μετατραπεί σε πλανήτη των χριστουγεννιάτικων δέντρων, πεποί­θηση που απορρέει από την αφηγηματική δεξιοτεχνία του Ροντάρι. Μέσα από τα σύμβολα και τα υπερρεαλι­στικά στοιχεία που ο συγγραφέας χρησιμοποιεί, κατορ­θώνει πάντα να ερεθίζει τη φαντασία των αναγνωστών του σε ολόκληρο τον κόσμο και να αφυπνίζει συνειδήσεις.

Στην ιστορία της παγκόσμιας παιδικής λογοτεχνίας  ξεχωρίζει το γεγονός της βράβευσης της σουηδής  Σέλμα Λάγκερλεφ με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το έτος 1909, για το έργο της «Το θαυμαστό ταξίδι του Νιλς Χόλγκερσον». Για να αντιληφθούμε το μέγεθος του επιτεύγματος της Λάγκερλεφ, φτάνει να σκεφτούμε ότι τόσα χρόνια αργότερα από την πρώτη έκδοση αυτού του έργου δημιουργοί και μελετητές της παιδικής λογοτεχνίας εξακολουθούν να προβλη­ματίζονται γύρω από το αν η παιδαγωγική σκοπιμότητα αποβαίνει εξ' ορισμού σε βάρος της λογοτεχνικής αξίας ενός κειμένου. Θυμίζουμε σχετικά ότι το Α' συνέδριο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου είχε ως θέμα: «Το παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο: Έργο τέχνης; Μέσο αγωγής; »  Με το βιβλίο της η συγ­γραφέας πραγματικά απέδειξε πως ο συγκερασμός της λογοτεχνικής ποιότητας με την παιδαγωγική χρησιμό­τητα είναι απόλυτα εφικτός, συμβάλλοντας έτσι στην αναγνώριση και καταξίωση του τόσο κρίσιμου και ευαίσθητου χώρου της παιδικής λογοτεχνίας (Βλ. Αλεξάνδρας Ζερβού, Λογοκρισία και αντιστάσεις στα κείμενα των παιδικών μας χρόνων, εκδ. Οδυσσέας³ 1996, σ..58).

Είναι δεδομένο πως το «θαυμαστό ταξίδι» που αναφέρεται στη γεωγραφία της Σουηδίας συνιστά ένα εξαίρετο μέσο αγωγής για τα παιδιά αυτού του τόπου. Η ίδια η συγγραφέας ομολογεί το 1923 ότι τα « Ταξίδια του Νιλς Χόλγκερσον» είναι κάτι σαν πικρό χαπάκι αλειμμένο με σοκολάτα», εφόσον τα παιδιά μαθαίνουν τη γεωγραφία διασκεδάζοντας (Αλεξάνδρας Ζερβού, ό.π., σ. 59). Αυτό συμβαίνει επειδή το βιβλίο είναι γραμμένο με λογο­τεχνικό τρόπο, με άλλα λόγια η παιδαγωγική του αξία είναι συνέπεια της λογοτεχνικής του ποιότητας. Η αφηγηματική δεξιοτεχνία της Λάγκερλεφ προσδίδει ωστόσο στο κείμενο περαιτέρω διαστάσεις και αποχρώ­σεις που το καθιστούν αντικείμενο έντονης απόλαυσης για αναγνώστες κάθε τόπου, κάθε εποχής και κάθε ηλικίας. Η ίδια η Σέλμα Λάγκερλεφ άλλωστε υποστηρίζει ότι «το παιδικό λογοτέχνημα είναι αληθινό όταν αρέσει τόσο στους μεγάλους όσο και στους μικρούς (Δ. Γιάκου, Ιστορία της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας από το Ιθ'αι. έως σήμερα, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα,^s 1989, σ.9)

Στο έργο συναντιούνται αρμονικά οι αισθήσεις και η νόηση, ο ρεαλισμός και η φαντασία, η σκληρότητα και η τρυφερότητα, η ανθρώπινη κοινωνία και ο φυσικός κόσμος. Η αφήγηση ξεκινά με τη μετα­μόρφωση του κύριου ήρωα, Νιλς Χόλγκερσον. Πρόκει­ται για ένα δεκατετράχρονο αγόρι, σκληρό και φυγό­πονο, που ξαφνικά γίνεται νάνος. Ο Νιλς χάνει μεν τη δύναμη του, την οποία έως τότε χρησιμοποιούσε ενάντια στα ζώα, αποκτά δε την ικανότητα όχι μόνο να καταλαβαίνει όσα εκείνα λένε μεταξύ τους αλλά και να συνομιλεί ο ίδιος μαζί τους. Μια σύμπτωση στέκεται η αιτία να ακολουθήσει ένα σμήνος αποδημητικών

πουλιών που ταξιδεύει στη Λαπωνία, για να περάσει εκεί την Άνοιξη και το Καλοκαίρι.

Ο Νιλς χρησιμοποιεί την εξυπνάδα του και τις ανθρώπινες δεξιότητες του, προκειμένου να ωφελήσει τα διάφορα ζώα, να κερδίσει την εύνοια τους, ώστε να μην τον εγκαταλείψουν αβοήθητο κατά τη διαδρομή. Συγκεκριμένα, πολλές φορές διακινδυνεύει τη ζωή του για να διαφυλάξει τις αγριόχηνες από την αλεπού Σμίρω, που τις καταδιώκει. Κάποτε πάλι μεταφέρει τέσσερα νεογέννητα σκιουράκια στη φυλακισμένη σε ζωολογικό κήπο μητέρα τους για να τα φροντίσει, ενώ μια νύχτα απελευθερώνει τον αετό Γόργο, που βρίσκεται κλεισμένος σε κλουβί στο Σκάνσεν. Επίσης, βοηθά και τη φίλη του Άσα να εντοπίσει τον πατέρα της, που είχε εγκαταλείψει το σπίτι τους.

Ενώ η επιθυμία του Νιλς να τον κρατήσουν κοντά τους οι αγριόχηνες έως το τέλος του μακρινού τους ταξιδιού αυξάνεται διαρκώς, παράλληλα τον κυριεύει συχνά έντονη νοσταλγία για την οικογενειακή θαλπωρή. Αυτό συμβαίνει, για παράδειγμα, όταν η παγωνιά και η υγρασία καθιστούν το φυσικό τοπίοτρομερά αφιλόξενο. Επίσης όταν στη θέα μιας νεκρής γριού­λας που κανένα από τα παιδιά ή τα εγγόνια της δεν βρέθηκε κοντά της κατά τη στιγμή του θανάτου της, ο ήρωας αισθάνεται τύψεις, επειδή εγκατέλειψε τους γονείς του.

Ως συνέπεια της διαφορετικότητας του, τόσο σε σχέση με τους ανθρώπους όσο και με τα ζώα, ο Νιλς νιώθει μοναξιά και ανασφάλεια σε πλήθος σημείων του κειμένου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα συνιστά το βασανιστικό του δίλημμα, αν πρέπει να επέμβει για να εμποδίσει τους γονείς του να σφάξουν το χήνο του, τον Άσπρο και τη Χνουδάτη ή αντίθετα να παραμείνει κρυμμένος, για να μην τους στενοχωρήσει για τη νέα του μορφή. Ο τρόμος που προκαλεί στους παλιούς του φίλους Ματ και Άσα, όταν τον αντικρίζουν στο φλεγόμενο σπίτι τους και ασφαλώς αδυνατούν να τον αναγνωρίσουν, αποτελεί μία ακόμη σχετική περίπτωση.

Ωστόσο η αισιοδοξία τελικά επικρατεί, καθώς με τις πράξεις του ο ήρωας κερδίζει την εμπιστοσύνη και τη φιλία ανθρώπων και ζώων, κατανικά το φόβο, την καχυποψία και την προκατάληψη, με τα οποία αρχικά τον αντιμετώπιζαν όλοι. Η αγριόχηνα Άκκα, για παράδειγμα, μεσολαβεί στο νάνο που μεταμόρφωσε το Νιλς, προκειμένου το αγόρι να αποκτήσει και πάλι την κανονική του μορφή. Επίσης, ο Νιλς είναι ο μονα­δικός άνθρωπος που είχε ποτέ το προνόμιο να παρακο­λουθήσει το φαντασμαγορικό χορό των γερανών, που γίνεται κάθε χρόνο στο Κούλαμπεργκ, με τη συμμετοχή όλων των ζώων και των πουλιών. Πρόκειται για προνόμιο που του παραχωρήθηκε ως αναγνώριση από το ζωικό βασίλειο της συμβολής του ήρωα στην υπεράσπιση του τελευταίου οχυρού των μαύρων ποντικών. Τέλος, η κουρούνα με το όνομα Κουτή θυσιάζεται, για να σώσει το Νιλς από τη Σμίρω.

Τα ζώα, όπως η σοφή γριά αγριόχηνα Άκκα, η Κουτή, η ευγενική κουρούνα, ο κύριος Ερμανρίς, ένας γοητευτικός πελαργός κ.λπ., αναδεικνύονται τα σημαντικότερα αφηγηματικά πρόσωπα, καθώς παίζουνπρωταρχικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του Νιλς. Ο κόσμος τους, που παρουσιάζει σημαντικές διαφορές αλλά και αρκετές ομοιότητες με τις ανθρώπινες κοινωνίες, φαντάζει εντυπωσιακός μέσα στις σελίδες του βιβλίου. Η αλληλεγγύη χαρακτηρίζει όλους τους κατοίκους του πύργου του Γκλίμινγκ (πελαργούς, κουκουβάγιες, νυχτερίδες κ.λπ.) που συστρατεύονται προκειμένου να βοηθήσουν τους μαύρους ποντικούς, οι οποίοι δέχονται αλλεπάλληλες επιθέσεις από τους γκρίζους. Η δικαιοσύνη θριαμβεύει στο Κούλαμπεργκ, καθώς εκδιώκουν τη Σμίρω που παραβίασε το νόμο για διακοπή των εχθροπραξιών στο χορό των γερανών, επιτιθέμενη στις αγριόχηνες. Το γεγονός αυτό προκαλεί την εκδικητική μανία της Σμίρως, που επιδιώκει να στρέψει το κουνάβι και τη βίδρα ενάντια στις αγριόχηνες και εξοντώνει την Κουτή, επειδή βοήθησε το Νιλς. Στη δε κοινότητα των κουρούνων του Σμέλαντ κυριαρχεί η υποκρισία. Οι τωρινές αρχηγοί με τα ονόματα Καταιγίδα και Θύελλα, εμφανίζονταιφιλικές απέναντι στην προκάτοχο τους την Κουτή, όταν είναι παρούσες οι υπόλοιπες κουρούνες, ενώ μυστικά προσπαθούν να τη θανατώσουν. Επιπλέον, συναντάμε φαινόμενα ρατσιστικής βίας, όπως στην περίπτωση που ο Χήνος του Νιλς Άσπρος δέχεται επίθεση από κύκνους, με αφορμή το χρώμα του.

Εκείνο από τα αφηγηματικά χαρακτηριστικά του κειμένου που αξίζει να τονιστεί ιδιαίτερα είναι ηεικονοπλαστική του δύναμη. Το παρακάτω απόσπασμα είναι ενδεικτικό: «Πραγματικά έρχονταν οι γερανοί: κάτι γκρίζα πουλιά, με τις φτερούγες στολισμένες με μεγάλα φτερά, και μ' ένα λοφίο στο κεφάλι. Τα πόδια τους ήταν μεγάλα, οι λαιμοί τους λεπτοί και τα κεφάλια τους μικρά. Κατέβηκαν την πλαγιά του βουνού μ' ένα βήμα χορευτικό -σχεδόν πετούσαν - γύριζαν μικρές βόλτες, ύψωναν τις φτερούγες και το μάτι δε μπορούσε να δει αυτό το ασύλληπτο κι ανάερο βάδισμα. Όσοι είχαν έρθει για πρώτη φορά στο Κούλαμπεργκ, καταλάβαιναν τώρα γιατί αυτός ο χορός, αυτή η γιορτή, είχε πάρει το όνομα των γερανών. Και βλέποντας αυτές τις θαυμάσιες χορευτικές φιγούρες, όλοι ήθελαν να σηκωθούν ψηλά, ψηλά, πάνω απ' τα σύννεφα, ν' απαρνηθούν το ίδιο τους το κορμί που τους έδενε με το χώμα, να πετάξουν ίσια προς τον ήλιο. Αυτή τη νοσταλγία για κάτι άπιαστο κι ασύλληπτο, για κάτι που βρίσκεται πέρα απ' τη ζωή, συμβαίνει να τη νιώσουν τα ζώα μονάχα μια φορά το χρόνο, βλέποντας το θαυμάσιο χορό των γερανών."

Οι περιγραφές των διαφορετικών τοπίων, με έμφαση στη χλωρίδα και την πανίδα, εμπλουτίζονταιμε τη διήγηση λαϊκών μύθων που αποδίδουν την ιστορία της Σουηδίας και με αναφορές στον καθημερινό τρόπο ζωής και στις παραδοσιακές τελετές των ανθρώπων κάθε περιοχής. Η έντονη κινητικότητα της αφήγησης και οι αναφορές στο σύνολο των αισθήσεων σχημα­τίζουν στον αναγνώστη την εντύπωση ότι περιηγείται ολόκληρη τη Σουηδία: την Καρλσκρόνα με τα ναυπη­γεία της, τα νησιά Όελαντ, Κούλαμπεργκ και Γκότλαντ, το Σμέλαντ, τις λίμνες Βέτερν, Τάκερν και Έλμαρ, τη χώρα των Γότθων, την επαρχία της Ούπλαντ και την πρωτεύουσα Στοκχόλμη με το Σκάνσεν και τέλος τη Λαπωνία. Τα αφηγηματικά σημεία όπου παρουσιάζονται οι κλιματολογικές συνθήκες και τα φυσικά φαινόμενα, όπως τα βιώνουν ο Νιλς και οι αγριόχηνες στο πέρασμα τους, ενισχύουν ακόμη περισσότερο την εντύπωση της άμεσης ταξιδιωτικής εμπειρίας, την οποία αποκομίζουμε κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης.

Η ζωντάνια του κειμένου οφείλεται επίσης στο πλήθος των σύντομων διαλόγων, στους οποίους διάφορες ομάδες ζώων προσκαλούν ζώα και ανθρώπους να μοιραστούν το δικό τους τρόπο ζωής, χρησιμοποιώντας πανομοιότυπες εκφράσεις, όπου κάποτε είναι έκδηλος ο ειρωνικός τόνος. Η υποδηλωτική φύση της ειρωνείας κατορθώνει πολύ συχνά να προκαλέσει τα αφηγηματικά πρόσωπα να υπερβούν τα όρια τους και να απολαύσουν τη γοητεία της ελευθερίας. Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις του ήμερου χήνου Άσπρου, που αφήνει το αγρόκτημα και ακολου­θεί με επιτυχία τις αγριόχηνες στο ταξίδι τους, καθώς και του Γκρίζου, μιας αρσενικής άλκης, που χάρη ο' έναν ευφυή σκύλο, τον Καρ, επιλέγει τη ζωή στο δάσος αντί αυτής στο ζωολογικό κήπο.

Η οπτική μας κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης εναλλάσσεται συχνά. Στις περισσότερες περιπτώσεις η αφήγηση εστιάζεται στον εσωτερικό κόσμο του Νιλς, οπότε, παρακολουθώντας τα όνειρα του, τις μύχιες σκέψεις και την ψυχολογία του, ταυτιζόμαστε μαζί του, μοιραζόμαστε την ένταση των περιστατικών που εκείνος βιώνει. Σε ορισμένα σημεία του κειμένου η αναγνωστική οπτική εμφανίζεται κοινή με αυτή διαφόρων άλλων αφηγη­ματικών προσώπων ή με αυτήν του ίδιου του τριτοπρόσωπου αφηγητή. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα αφενός να σχηματίζουμε σφαιρικότερη θεώρηση για τα συμβαίνοντα από ότι ο κύριος ήρωας και αφετέρου να δραστηριοποιούμαστε εντονότερα μέσα από την τεχνική της αοριστίας, όπως όταν ο Νιλς αποκαλείται «ταξιδιώτης», «τοσοδούλης», κ.λπ., χωρίς να αποκαλύπτεται ευθέως η ταυτότητα του. Άλλες τεχνικές που εμφανίζονται συχνά στο έργο, διανθίζοντας την περιγραφή, είναι η αναδρομή και η προαγγελία, όπως στην παρουσία του Σμέλαντ και της χώρας των Γότθων, αντίστοιχα.

Ανακεφαλαιώνοντας θα τονίζαμε ότι το πλήθος των αφηγηματικών αρετών που συναντάμε στο έργο της Σέλμα Λάγκερλεφ, εξασφαλίζει την παιδαγωγική του δύναμη, την αποτελεσματικότητα του ως μέσου διδασκαλίας της γεωγραφίας. Αλλά όπως συμβαίνει πάντα με τα αξιόλογα λογοτεχνήματα, η διαχρονική πορεία του βιβλίου παγκοσμίως φανερώνει ότι το αποτέλεσμα ξεπερνά κατά πολύ τις προθέσεις και τους περιορισμένους στόχους που είχε η ίδια η συγγραφέας του θέσει.