Βεντάγιες

Ο δυσάρεστος συνδυασμός υγρασίας και ζέστης που χαρακτηρίζει το ιαπωνικό καλοκαίρι αντιμετωπίστηκε από παλιά με διάφορα μέσα. Ένα από αυτά ήταν οι βεντάλιες, τις οποίες οι Ιάπωνες εισήγαγαν από τους Κινέζους. Αυτές οι βεντάλιες, αποτελούμενες από μια μικρή οθόνη φτιαγμένη με διάφορους τρόπους, πχ. πλέκοντας λεπτές λωρίδες μπαμπού ή τεντώνοντας ένα ύφασμα ή ένα χαρτί πάνω σε ένα οβάλ κ.λπ. πλαίσιο από μπαμπού, έχουν τους απογόνους τους στις σημερινές, ανάλογες ιαπωνικές βεντάλιες, που ονομάζονται «σένσου». Αυτές συχνά είναι φτιαγμένες από ένα κλαδί μπαμπού, του οποίου το μεγαλύτερο μέρος έχει κοπεί σε λεπτές λωρίδες, που μετά απλώνονται σε ακτίνες και σταθεροποιούνται με κάποιο βάρος, συνήθως μεγάλες, επίπεδες πέτρες. Πάνω σ’ αυτό το τμήμα κολλάνε μετά κι απ’ τις δυό πλευρές ένα χαρτί, έτσι που οι λωρίδες να εμφανίζονται στην επιφάνεια σαν ραχοκοκκαλιά της βεντάλιας. Το άκοπο τμήμα του κλαδιού μένει ως η λαβή της σένσου.

Ωστόσο τη δόξα της ιαπωνικής βεντάλιας αποτελεί το άλλο είδος, η σπαστή, η λεγόμενη «όγκι», η οποία μάλιστα αποτελεί ιαπωνική εφεύρεση. Λέγεται ότι η έμπνευση για την κατασκευή της (μετά 6ου και 9ου αι.) προήλθε από την παρατήρηση των φτερών της νυχτερίδας. Σύμφωνα με το Song Sui(Ιστορία της δυναστείας Σονγκ), ένας Ιάπωνας μοναχός, ο Τσόνεν, πρόσφερε στον Κινέζο αυτοκράτορα ως δώρο τέτοιες βεντάλιες το 988. Από κει και πέρα η σπαστή βεντάλια, φτιαγμένη συνήθως με στελέχη από ιαπωνικό κυπαρίσσι ή,  συνηθέστερα, από μπαμπού και χαρτί, γνώρισε μεγάλη δημοτικότητα στην Κίνα, στην Κορέα, αλλά και στην Ευρώπη, όπου τη μετέφεραν τον 16ο αι. οι Πορτογάλοι.

Σήμερα στην Ιαπωνία συνεχίζεται η κατασκευή της σπαστής βεντάλιας, σε αναρίθμητες ποικιλίες, προερχόμενες συχνά από την ιδιαίτερη παράδοση που άκμασε σε κάποια πόλη (όπως το Κυότο) ή γεωγραφικό διαμέρισμα. Τα πάμπολλα εργαστήρια που τις κατασκευάζουν είναι σπαρμένα σ’ όλη τη χώρα.   Η δουλειά μοιράζεται ανάμεσα σ’ αυτούς που θα φτιάξουν το χαρτί, που θα το κόψουν με τις ιδιαίτερες μηχανές, σ’εκείνους που φτιάξουν τα στελέχη από μπαμπού και, τέλος, σ’ εκείνους που θα κάνουν τη συναρμογή του συνόλου. Αυτοί που ασχολούνται με το χαρτί, κολλάνε δύο ομοιόμορφα φύλλα αφήνοντας κατά διαστήματα λεπτές ζώνες χωρίς κόλλα, ώστε, όταν αργότερα αυτός που θα κάνει τη συναρμογή, φυσήξει ανάμεσα στα δύο χαρτιά, τα σημεία αυτά ν’ ανοίξουν σαν λεπτές σωληνώσεις, μέσα στις οποίες θα περάσει τα στελέχη.

Η σπαστή βεντάλια αποτελεί ένα από τα κλασικά στοιχεία του ιαπωνικού πολιτισμού. Με αιώνες ιστορία πίσω της∙ με χρήσεις που ξεκινούν από την καθημερινότητα μιας ζεστής, υγρής καλοκαιρινής μέρας και φτάνουν στο μέσο έκφρασης ηθοποιών του Καμπούκι και του Νο, αλλά και μεγάλων ζωγράφων, στους οποίους παρουσίαζε την πρόκληση να φτιάξουν κάτι προσαρμοσμένο στὸ ιδιαίτερο, καμπύλο σχήμα της και – κυρίως – στη μικρή επιφάνειά της∙ με παραστάσεις που τροφοδοτεί μια αστείρευτη έμπνευση, με χαρτιά λεπτά, χοντρά, χρυσά, χειροποίητα ή της μηχανής, με ποικίλο, ανάλογα με τη χρήση, το βαθμό πολυτέλειας, την κοινωνική τάξη κ.λπ. αριθμό στελεχών, σε διάφορα μεγέθη, αποτελούν έναν ολόκληρο, δικό τους κόσμο.

Κλασικά συμπληρώνει η βεντάλια τον εξοπλισμό της γκέϊσας ή της μάϊκο, της μαθητευόμενης γκέϊσας, σε ένα από τα βασικά είδη διασκέδασης, που αποτελούν την ειδικότητά τους, δηλαδή στο χορό. Επέκταση του χεριού της γκέϊσας, ανάλογα με την επιδεξιότητα που αυτή έχει αποκτήσει, η βεντάλια μπορεί γίνει κάτι σχεδόν ζωντανό και εξαιρετικά εκφραστικό: τεινόμενη ή αποσυρόμενη, κρυπτόμενη ή παρουσιαζόμενη, μισάνοιχτη ή ολάνοιχτη, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να τονίσει μια κίνηση, να υπογραμμίσει το νόημα που έχει μια στάση, να εκφράσει ένα συναίσθημα.

Βεντάλιες (γνωστές ως τεσσέν),  χρησιμοποιήθηκαν στον πόλεμο από την τάξη των σαμουράϊ. Αυτές μπορεί να ήταν κατασκευασμένες εξ ολοκλήρου από μέταλλο, σὲ συμπαγή, διπλωμένη μορφή (Οπότε μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σαν μικρό ρόπαλο), με τα στελέχη από μέταλλο ή ξύλο, καθώς και σε άλλες παραλλαγές. Σε μια από αυτές, μόνο τα δυο εξωτερικά, πλατύτερα στελέχη ήταν μεταλλικά, φτιαγμένα έτσι που να μην προδίδουν το υλικό τους. Τέτοιες έπαιρναν μαζί τους σαμουράϊ ή νίν’τζα σε μέρη (π.χ. στην κατοικία κάποιου ευγενή) που απαγορευόταν να μπούν με το σπαθί, ώστε αν υπάρξει ανάγκη να μπορούν να υπερασπίσουν τον εαυτό τους. Το χαρτί σ’αυτή την περίπτωση είναι χοντρό, περασμένο με λάκα. Τέτοια βεντάλια χρησιμοποιούσε ο επικεφαλής μιας μάχης, κινώντας την με διάφορους τρόπους, ενδεικτικούς του τι ήθελε να πει, ως μέσο σήμανσης των διάφορων διαταγών. Μπορούσε όμως να χρησιμοποιηθεί και ως όπλο, με αντικείμενο το οποίο είχε αναπτυχθεί ένα ιδιαίτερο είδος πάλης (το τεσσέν τζούτσου), με διάφορες τεχνικές, στάσεις κ.λπ. Στα χέρια ανθρώπων που είχαν ασκηθεί σ’ αυτού του είδους τον αγώνα, τέτοιες βεντάλιες ήταν πολύ αποτελεσματικές, ακόμη και στην αντιμετώπιση επιθέσεων.